Obecnie do wyboru jest wiele urządzeń do pomiaru radonu. Ich ceny są bardzo zróżnicowane i mogą kosztować od 1500 do nawet 100 000 zł. Zasadniczo jednak „dostajesz to, za co płacisz”. Oznacza to, że nie ma taniego, magicznego przyrządu, który sprawdzi się wszędzie.
Główne różnice w specyfikacji i metodzie pomiaru
Ogólnie rzecz biorąc, tańsze przyrządy mają mniejszą komorę i detektor, co oznacza, że nie zaleca się ich stosowania przy pomiarach zmian poziomu radonu w krótkim czasie, ponieważ nie dadzą wiarygodnego wyniku.
Z drugiej strony bardziej podstawowy przyrząd może być absolutnie dobry, jeśli chce się mierzyć dzienne wahania lub poziomy stężenia radonu w godzinach pracy. Może to być w pełni wystarczające dla właścicieli nieruchomości, którzy chcą kontrolować poziom radonu przez długi czas.
Jednak do użytku profesjonalnego czy w zastosowaniach badawczych, powinno się zainwestować w droższe przyrząd wysokiej klasy, który będzie mógł być z powodzeniem wykorzystywany do krótszych dokładnych pomiarów.
Za pomocą takiego przyrządu można prowadzić pomiary w kolejnych punktach pomiarowych, nawet przy wysokich wartościach stężenia aktywności radonu, jeden po drugim.
Jest to możliwe dzięki zastosowanej technice pomiarowej i specyficznej konstrukcji. Pomiar prowadzony jest w taki sposób, że na bieżąco korygowane jest wskazanie z uwzględnieniem zanieczyszczenia przyrządu powstałego w poprzednim pomiarze. Zanieczyszczenie takie jest naturalnym efektem powstawania w wyniku przemiany radonu jego produktów rozpadu, czyli promieniotwórczych pochodnych. Są to izotopy radioaktywnych pierwiastków takich jak polon ołów czy bizmut. W tańszych przyrządach, gdy osadzają się one wewnątrz urządzenia, zawyżają wskazania w kolejnych pomiarach, aż do momentu spadku ich aktywności.
Zawsze należy wybierać przyrząd do pomiaru odpowiedni do jego przeznaczenia
Monitor, czujnik, detektor, sensor czy logger – przyrządy radonowe mają różne nazwy.
Początkowo może to być trochę niezrozumiałe, ale przede wszystkim istotne jest to, do czego będzie używany przyrząd. W poniższej tabeli wymieniono najpopularniejsze zastosowania.
W wielu krajach z powodzeniem działają organizacje świadczące usługi konsultacji radonowych. Wykwalifikowani eksperci zaopatrzeni w profesjonalne urządzenia, odpowiednio dobierają metodę pomiaru do warunków pomiaru.
Pomiary mogą też być prowadzone równolegle np. poprzez zamontowanie na stałe podstawowego monitora badającego zmienność stężenia radonu w danym punkcie pomiarowym w dłuższym czasie i jednoczesne prowadzenie pomiarów sprawdzających bardziej czułym urządzeniem.
Łatwość obsługi urządzenia i interpretacji wyniku
Komora pomiarowa i detektor są sercem każdego przyrządu, ale istotny jest też sposób, w jaki przyrząd się komunikuje z użytkownikiem. Ważny jest sposób prezentowania danych w trakcie pomiaru, ale też np. możliwość wyeksportowania danych do pliku, ich przechowywanie w urządzeniu, dostępna pamięć, możliwość wyboru czasu pojedynczego pomiaru. Istotna jest też możliwość łatwej analizy danych, prezentacji ich na wykresie czy generowanie raportów z badania. Te wszystkie kwestie warto wziąć pod uwagę już na etapie wyboru odpowiedniego przyrządu. Nie należy się kierować wyłącznie ceną samego urządzenia, ale wziąć pod uwagę możliwości, jakie daje dedykowany software.
Warto zapoznać się z różnymi funkcjonalnościami, przetestować dane rozwiązanie i skorzystać z konsultacji z ekspertem.
Kalibracja ma zasadnicze znaczenie dla jakości pomiaru
Kalibracja polega na przeprowadzeniu pomiaru w warunkach znanego stężenia radonu w warunkach laboratoryjnych, a następnie porównaniu wskazań przyrządu ze znaną wartością wzorcową. Po raz pierwszy kalibrację powinno się przeprowadzić w miejscu produkcji. Kolejne są określone przepisami. Zaleca się, aby wzorcować urządzenia 1 raz w roku lub po każdej poważniejszej naprawie. Jest to regulowane stosownymi przepisami i może różnić się w zależności od kraju.
To bardzo istotne, aby nie pomijać kalibracji urządzeń, bo tylko w ten sposób możemy sprawdzić poprawność działania urządzenia. A jeśli przyrząd jest wzorcowany i użytkownik otrzymuje świadectwo wzorcowania ze współczynnikiem, a współczynnik ten nie jest wprowadzany do oprogramowania w urządzeniu, bezwzględnie trzeba go używać przy analizie wyników.
Współczynniki wzorcowania często są bliskie 1. Jeśli jednak współczynnik wynosi np. 0,1 wówczas wynik pomiaru i wynik rzeczywisty różnią się aż o rząd wielkości. Taki pomiar właściwie mija się z celem. W przypadku radonu, kiedy w grę wchodzi ludzkie zdrowie i szacowanie narażenia, niezwykle istotne są dokładne i wiarygodne pomiary.
Akredytacja
Warto zawsze sprawdzać, czy sprzęt jaki planujemy kupić, ma certyfikat kalibracji i jak często należy go później wzorcować.
Wzorcowania w zakresie pomiarów radonu można wykonać w akredytowanych laboratoriach wzorcujących, najczęściej posiadających odpowiednie zaplecze badawcze oraz system kontroli jakości zgodnie z norma ISO 17025. Laboratoria można znaleźć na stronie Polskiego Centrum Akredytacji.
